سوال:

آیا صحت دارد که شافعی و حنبلی و مالکی از شاگردان امام جعفر صادق بوده اند؟

پاسخ:

ز میان رهبران مذهبی اهل سنت، ابوحنیفه (نعمان بن ثابت) (۸۰ ـ ۱۵۰ هـ ق) و مالک بن انس (۹۳ ـ ۱۹۷ هـ ق) در دوران امام صادق (ع)(۸۳ ـ ۱۴۸هـ ق) می زیسته و محضر ایشان را درک کرده اند، اما محمد بن ادریس شافعی (۱۵۰ـ۲۰۴هـ ق) و احمد بن حنبل (۱۶۴ ـ ۲۴۱) که تولدشان بعد از شهادت امام صادق(ع) بوده نمی توانند، محضر ایشان را درک کرده باشند، لذا جزء شاگردان بدون واسطه آن حضرت محسوب نمی گردند.

درباره ابوحنیفه نقل شده که وی از شاگردان امام صادق(ع) بوده است.(۱) و در عظمت علمی امام گفته است: “من دانشمندتر از جعفر بن محمد ندیده ام.”(۲) و در عین حال ایشان در برابر امام صادق ـ علیه السّلام ـ قرار داشته است.

مالک بن انس پیشوای فرقه مالکی می گفت: “مدتی نزد جعفر بن محمد رفت و آمد می کردم و او را همواره در یکی از سه حالت دیدم، یا نماز می خواند یا روزه بود و یا قرآن تلاوت می کرد. و هرگز او را ندیدم که بدون وضو حدیث نقل کند. در علم و عبادت و پرهیزکاری، برتر از جعفر بن محمد هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ بشری خطور نکرده است.”(۳)

از این بیان استفاده می شود که مالک نیز از محضر امام صادق(ع) استفاده نموده و حدیث شنیده است، و جزء شاگردان رسمی و یا غیر رسمی ایشان محسوب می گردد. و در عین حال ایشان نیز در مدینه فتوا می داد و خود را صاحب رأی و بی نیاز از امام (ع) می دانست.

بنابراین برخی از رهبران مذاهب اهل سنت، مانند ابوحنیفه و مالک بن انس، در زمان امام صادق(ع) بوده و برخی دیگر مانند شافعی و احمد بن حنبل بعد از شهادت امام صادق(ع) به دنیا آمده اند. و لکن از آنجایی که احمد شاگرد شافعی بوده است و شافعی شاگرد مالک بن انس، و مالک ان سخنان را در باره امام صادق ذکر کرده است .پس می توان گفت همه انان از ان حضرت مستقیم یا غیر مستقیم، استفاده علمی کرده اند.

پی نوشت ها:
۱. شرح نهج البلاغه، ج ۱۵، ص ۲۷۴، کتابخانه نجفی مر عشی ، قم، ۱۴۰۴ه .
۲ . ذهبی، شمس الدین محمد، تذکره الحفاظ، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی تا، ۱/ ۱۶۶.
۳ . ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، چاپ اول بیروت دار الفکر ،۱۴۰۴ه.ق، ج۱، ص۸۸ حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ۱/ ۵۴.

مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی