سوال:

تقدیر و سرنوشت انسان بدست کیست؟

پاسخ:

سرنوشت انسان با دست او رقم می‏خورد و همو است که با استفاده از آزادی و اختیار خویش آینده خود را می‏سازد. مشیت الهی بر این تعلق گرفته که انسان کارهای خود را با حریت و انتخاب انجام دهد، یعنی انسان طبعاً و ذاتاً در انتخاب و گزینش و یا ترک و رها کردن کاملاً آزاد است و دست او در فعل و ترک هر کاری کاملاً باز می‏باشد.

سرنوشت انسان توسط خداوند این گونه رقم خورده که هر انسانی با اختیار و اراده خود، راه سعادت و خوشبختی یا شقاوت و بدبختی را انتخاب کند.

انسان در اثبات این حالت درونی یعنی اختیار داشتن در انجام و ترک کارهای خود به دلیل و گواهی خرد و وجدان خود به چیز دیگری نیاز ندارد، زیرا هر فردی در عین میل و علاقه به انجام عملی، خود را بر ترک آن توانا می‏بیند. هم چنین است عکس آن. اگر در کارهای خود مانند: خوردن، آشامیدن، خوابیدن، راه رفتن، مطالعه کردن، حرف زدن و… دقت کنید به روشنی و با عمق جان می‏یابید که در کارهای خود کاملاً آزادید و عاملی از درون یا بیرون شما را مجبور نمی‏کند.

برای باز کردن سر کتاب آنلاین +دعا های رایگان اینجا کلیک کنید

قرآن در تأیید داوری فطرت و حکم خرد، آزادی انسان را زیربنای تشریع دانسته و سرنوشت آدمی را در دست خود می‏داند: “وَأَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى‏؛[۱] بر آدمی جز نتیجه تلاش وی چیزی نیست”. نیز می‏فرماید: “کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَهٌ ؛[۲] هرکسى در گرو چیزى است که کسب کرده است. “. در آیه دیگر به بیان رساتر فرمود: “مَنْ عَمِلَ صَالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَآءَ فَعَلَیْهَا وَمَا رَبُّکَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِیدِ؛[۳] هر کس کار نیکی انجام دهد، به سود خود انجام داده و هر کس کار بد انجام داده است، بر زیان خود او می‏باشد و خدای تو بر بندگان ستم نمی‏کند”.

از نظر قرآن و عقل، انسان سرنوشت خود را با دست خویش تعیین می‏کند. این مطلب با علم خدا به این که عاقبت انسان چگونه خواهد شد، نیز انسان چه کارهایی را انجام خواهد داد ناسازگار نیست، زیرا علم خدا در مورد انسان بدین گونه است که خدا می‏داند انسان با اختیار خود چه کارهایی را انجام می‏دهد و چه کارهایی را ترک می‏کند. به بیان دیگر علم الهی تعلق گرفته به فعل انسان با شرط اختیار، یعنی خداوند از پیش (ازل) می‏داند که انسان با اختیار خود کار خاصی را انجام می‏دهد، یا آن را با اختیار خود ترک می‏کند. نیز معلوم است که این گونه علم تأثیری در معلوم (کار انسان) ندارد، یعنی این گونه نیست که بگوییم چون خدا می‏داند انسان در فلان روز نماز می‏خواند، نماز خواندن از روی اجبار باشد، بلکه بدین نحو است که خدا آگاه است انسان در فلان روز با اختیار خود نماز خواهد خواند.

برای روشن شدن مطلب مثالی می‏زنیم: شما در کنار خانواده خود نشسته‏اید، سفره انداخته و غذاهای لذیذ در سفره چیده شد و همه آماده خوردن شدند. در این جا می‏دانید اعضای خانواده غذا خواهند خورد.

برای باز کردن سر کتاب آنلاین +دعا های رایگان اینجا کلیک کنید

آیا این که قبلاً آگاه بودید و به غذا خوردن اعضای خانواده علم پیدا کردید تأثیری در خوردن آن‏ها دارد؟ مسلّماً نه.

برای آگاهی بیشتر از مسئله، کتاب انسان و سرنوشت استاد شهید مطهری را مطالعه فرمایید.

[۱]. نجم(۵۳) آیه ۳۹.
[۲]. مدثّر (۷۴) آیه ۳۸.
[۳]. فصلت (۴۱) آیه ۴۶